Phú Thọ được biết đến không chỉ bởi Đền Hùng linh thiêng – nơi thờ tự Tổ tiên của người Việt, mà còn là kinh đô đầu tiên của nước Việt Nam – nơi các vua Hùng đã chọn làm đất khởi nghiệp sơn hà; dựng nên Nhà nước đầu tiên của dân tộc Việt Nam. Một vùng đất sơn chầu thủy tụ; hùng vĩ tựa dáng cha, trữ tình như lòng mẹ đã trở thành bến hẹn cho những hành trình du lịch tâm linh, lịch sử, văn hoá và sinh thái đồng quê. Đa số địa phương trên địa bàn tỉnh đều có địa điểm di tích văn hóa, lịch sử đáng để ghi nhớ. Trong các di tích của tỉnh, chúng ta không thể không nhắc tới di tích lịch sử đền thờ Vua Lý Nam Đế tại xã Vạn Xuân, huyện Tam Nông. Di tích thờ Lý Nam Đế hiện nằm rải rác trên địa bàn các tỉnh: Thái Bình, Thái Nguyên, Hà Nội, Vĩnh Phúc, Phú Thọ…nhưng chỉ duy nhất ở Phú Thọ có đền thờ tại nơi Ngài mất và Lăng mộ của nhà Vua.
Đền thờ Lý Nam Đế tại Xã Vạn Xuân- Huyện Tam Nông.
Trong lịch sử nước nhà, Vua Lý Nam Đế là người đầu tiên xưng hiệu Đế. Lý Nam Đế cũng là người đầu tiên nhận ra vị trí trung tâm đất nước của vùng đất Hà Nội xưa. Ông tên Lý Bí(còn có tên gọi khác là Lý Bôn). Ông sinh ngày 12 tháng 9 năm Quý Mùi (tức ngày 17 tháng 10 năm 503) tại thôn Cổ Pháp, xã Tiên Phong, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. Ngay từ nhỏ, Lý Bí đã tỏ ra là một cậu bé thông minh, tư chất khác người. Một hôm, có một vị Pháp tổ thiền sư đi ngang qua, trông thấy Lý Bí khôi ngô, tuấn tú liền xin Lý Bí đem về chùa nuôi dạy. Sau hơn 10 năm rèn sách chuyên cần, Lý Bí trở thành người học rộng, hiểu sâu. Nhờ có tài văn võ, Lý Bí được tôn lên làm thủ lĩnh địa phương. Sau khi dấy binh khởi nghiệp đánh tan quân xâm lược nhà Lương, đến tháng giêng năm 544 Lý Bí chính thức lên ngôi Hoàng đế, tự xưng là Lý Nam Việt Đế, đặt niên hiệu là Thiên Đức, đặt Quốc hiệu là Vạn Xuân thể hiện mong muốn xã tắc truyền đến muôn đời.
Mùa xuân năm 545, nhà Lương đưa quân trở lại xâm lược, kinh đô thất thủ, Lý Nam Đế phải đưa quân lui về vùng Khuất Lão củng cố lực lượng, đến mùa thu năm 546 vua đưa quân ra nghênh địch ở hồ Điển Triệt (khu vực xã Tứ Yên, huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc bây giờ), do lực lượng non yếu hơn lại không phòng bị, bị quân Lương đánh úp, nhà vua bị thương phải trao lại binh quyền cho Triệu Quang Phục tiếp tục kháng chiến còn mình lui về ở ẩn tại động Khuất Lão. Ngày 20/3( tức ngày 23/4 dương lịch) năm 548, Vua Lý Nam Đế qua đời, thọ 46 tuổi. Mặc dù Ông chỉ làm vua trong 5 năm nhưng Ông là người đã có công lập nên nước Vạn Xuân , lập ra nhà tiền Lý- triều đại được thành lập sớm nhất ở nước ta và có công khẳng định độc lập, chủ quyền lãnh thổ đối với các triều đại phong kiến đương đại lúc bấy giờ.
Vua Lý Nam Đế mất, thi hài ông được an táng ngay trong động Khuất Lão. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, lăng mộ của ông được nhân dân chăm sóc và thờ tự. Năm 2010, được sự đồng ý của UBND tỉnh Phú Thọ, UBND huyện Tam Nông đã tiến hành phục hồi xây dựng lại lăng mộ, đền thờ Vua trên nền móng cũ tại Gò Cổ Bồng nhằm tôn vinh vị Hoàng đế đầu tiên của dân tộc, cho xứng tầm với tên tuổi và công lao của ông và các tướng sỹ. Năm 2016-2017, huyện xây dựng đường vào, sân vườn, trồng cây, xây dựng bậc lên xuống tường rào, cải tạo ao thả cá và một số hạng mục phục vụ Lễ dâng hương và hành lễ để du khách thập phương về thăm viếng. Đền thờ Lý Nam Đế cách trung tâm thành phố Việt Trì khoảng 20 km về phía Tây. Du khách đến tham quan di tích có thể đi theo tuyến đường bộ hoặc đường thủy, trong đó đường bộ là phổ biến và thuận tiện hơn cả.
Đền thờ Lý Nam Đế được tôn tạo, xây dựng tại địa điểm gò Cổ Bồng thuộc làng Văn Lang, xã Văn Lương (nay thuộc khu hành chính số 10, xã Vạn Xuân) gắn với địa danh động Khuất Lão, với tổng diện tích trên 5 ha. Mặt bằng tổng thể Khu di tích đền thờ Lý Nam Đế gồm các hạng mục kiến trúc: Nghi môn, Lăng mộ Lý Nam Đế, ban thờ Thần Nông, đền thờ, Tả vu, Hữu vu và sân vườn, ao sen, hạ tầng kỹ thuật.
Đường dẫn lên Đền thờ
Mở đầu cho khuôn viên đền thờ Lý Nam Đế là Nghi môn tứ trụ mở 3 lối đi, được xây dựng theo kiểu dáng truyền thống với 2 trụ lớn trên đỉnh đắp 4 hình chim phượng nhìn ra 4 phía, chống đuôi vào nhau. Hai trụ nhỏ đỉnh đắp hình lân trong tư thế chầu vào. Lăng mộ Lý Nam Đế được tôn tạo lại vào năm 2010 với kiến trúc theo lối “Tiền nhất, hậu nhất” gồm 2 tòa: Tiền tế và Hậu cung. Nội thất kiến trúc trang trí diềm cửa võng, hoành phi câu đối, bài trí thờ tự uy nghi, lộng lẫy. Bệ thờ do dân làng Văn Lang xây dựng năm 2006 để hương khói thờ cúng tưởng niệm Lý Nam Đế. Bệ thờ lộ thiên không mái che, bệ thờ xây xi măng, phía trên đắp nổi chữ Thiên Đức. Đền thờ Lý Nam Đế được xây dựng vào tháng 8 năm 2018, bố cục mặt bằng kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm hai tòa: Đại bái và Hậu cung. Chính điện đền thờ, giữa có ban thờ đặt tượng Lý Nam Đế ngồi trên ngai bằng đồng, thể hiện kiểu dáng tướng mạo oai phong, lẫm liệt. Nội thất đền thờ trang nghiêm với những bức diềm cửa võng, cột gỗ cao treo câu đối, hoành phi, câu đối, nghi môn chạm trổ tinh tế, sơn thếp vàng kim lộng lẫy. Sau gần 1 năm thi công, công trình đã hoàn thành và đi vào hoạt động, đáp ứng nhu cầu du lịch và sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân địa phương. Ngày 28/5/2019, huyện Tam Nông tổ chức Lễ khánh thành công trình tòa hậu cung Đền thờ Vua Lý Nam Đế. Đền thờ Lý Nam Đế tại xã Vạn Xuân, huyện Tam Nông đã được UBND tỉnh Phú Thọ quyết định xếp hạng di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh theo văn bản số 3289/QĐ-UBND ngày 16/12/2020.
Bên trong Đền
Tượng Đức Vua Lý Nam Đế tại tòa hậu cung
Hàng năm tại di tích đền thờ và lăng mộ Vua Lý Nam Đế trên Gò Cổ Bồng xã Vạn Xuân, chính quyền và nhân dân địa phương đều tổ chức các ngày lễ và ngày cầu như sau: một năm có 04 ngày cầu.Trong các kỳ cầu, lễ tháng Giêng (từ mùng 4 đến 7) kỷ niệm ngày Vua ra quân là lớn nhất, đông vui nhất và có nhiều trò chơi vui khỏe, khéo léo mang tính chất hội làng vào dịp đầu xuân. Các nghi lễ và trò chơi trong dịp đầu xuân để ghi nhớ, mô phỏng các chiến công của các bậc tiền bối trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Ngày 12/3 kỷ niệm ngày Vua lên ngôi. Ngày 20/3 âm lịch- ngày Vua mất tổ chức lễ hội tưởng niệm Vua Lý Nam Đế phù hợp theo tư liệu trong chính sử Việt Nam và phong tục, tập quán truyền thống của người Việt. Và ngày 12/9 kỷ niệm ngày Vua sinh.
Di tích Đền thờ Vua Lý Nam Đế và lăng mộ của Ngài có ý nghĩa lịch sử, giá trị văn hóa tâm linh đặc biệt quan trọng bởi lòng tôn kính, tri ân công đức người có công giữ nước của dân tộc Việt Nam, đồng thời phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ hôm nay và mai sau. Trong thời gian tới, mong rằng di tích đền thờ Lý Nam Đế và các địa danh lịch sử liên quan cuộc khởi nghĩa Lý Bí trên địa bàn xã Vạn Xuân, huyện Tam Nông sẽ trở thành điểm đến tâm linh hấp dẫn trong tour du lịch về cội nguồn của tỉnh Phú Thọ.
Nguồn: Sưu tầm internet.