1. Xác định tọa độ khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ
Hồ nằm cách trung tâm thành phố Hà Tĩnh chừng 20km về phía Tây Nam thuộc địa phận hành chính của ba huyện Cẩm Xuyên, Kỳ Anh, Hương Khê và giáp tỉnh Quảng Bình về phía Nam. Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ có tên đầy đủ là “Khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia vùng rừng hồ Kẻ Gỗ”, được xác lập bởi quyết định số 970/TTg ngày 28-12-1996 của Chính phủ. Nó có tọa độ địa lý 105º50’ – 106º07’ kinh độ Đông và 18º00’ – 18º09’ vĩ độ Bắc với tổng diện tích tự nhiên 24.801ha.
Hồ Kẻ Gỗ thuộc địa phận của 3 huyện Cẩm Xuyên, Kỳ Anh và Hương Khê. Hồ là công trình đại thủy nông với trữ lượng 350 triệu m3 nước. Cung cấp tưới tiêu cho gần 17.000 ha lúa màu. Hồ còn là nguồn cung cấp thực phẩm dồi dào cho các vùng dân cư nơi đây.
2. Khu bảo tồn thiên nhiên hồ Kẻ Gỗ
Thảm thực vật phong phú
Khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia vùng rừng hồ Kẻ Gỗ có tổng diện tích 35.159ha, trong đó gồm 24.801ha khu bảo tồn và 10.358ha rừng phòng hộ. Nơi đây thảm thực vật phong phú được bao phủ bởi rừng hỗn giao thường xanh, đặc trưng cho nhiều luồng thực vật của khu hệ thực vật bản địa Bắc Việt Nam – Nam Trung hoa, luồng thực vật Indonesia – Malaysia và luồng thực vật Hymalaya với hơn 40 loài cây thân gỗ, nhiều loại thực vật quý như Táu, Gõ, Chò chỉ, Kim giao, Sến, Lát hoa…, nhiều loại cây gỗ có tên trong Sách đỏ Việt Nam như Lim xanh, Sến mật, Gụ, Vàng tâm, Giổi, Trường, Trín, Bời lời vàng…
Hệ động thực vật phong phú, quý hiếm
Khu bảo tồn thiên nhiên hồ Kẻ Gỗ có hệ động thực vật rất phong phú với gần 400 loài động vật có xương sống thuộc 99 họ, 47 loài thú, 298 loài chim, 100 loài bò sát lưỡng cư, trong đó có 18 loài thú được đưa vào Sách đỏ Việt Nam và thế giới. Tại đây đã tìm thấy quần thể của 5 loài chim đặc hữu có vùng phân bố hẹp, đó là gà lôi lam mào đen, gà lôi Hà Tĩnh, trĩ sao…, trong đó gà lôi lam mào đen và gà lôi Hà Tĩnh là 2 loài đang bị đe dọa tuyệt chủng trên toàn cầu.
Về thực vật có 567 loài thực vật bậc cao có mạch thuộc 367 chi và 117 họ, phổ biến tại tầng cây bụi có các loại cây trong họ Cau dừa với các loài chủ yếu như lá nón, song, mây, cau rừng, lụi; tại tầng thảm dưới có quyết, bồn bồn và các loài cây thuộc họ ô rô… Đặc biệt, vùng rừng hồ Kẻ Gỗ còn sở hữu hơn 40 loài cây thân gỗ, trong đó nhiều loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam như: lim xanh, lến mật, gụ, vàng tâm, dổi… Rừng Kẻ Gỗ cũng là nơi phát triển các loài mộc lan, phong lan đẹp và quý như quế hương, tai tượng, tai trâu, đuôi chồn, phượng vĩ, nghinh xuân…
3. Hồ Kẻ Gỗ
Hồ Kẻ Gỗ là hồ nước lớn nhất tỉnh Hà Tĩnh được xây dựng trên lưu vực sông Rào Cái, giữa các sườn đồi, núi thuộc huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh. Đây là công trình ngăn lũ, có tác dụng tạo nguồn sinh thủy cho hệ thống thủy lợi, điều tiết dòng chảy của các hồ đập như hồ Kẻ Gỗ, hồ Bộc Nguyên và sông Rác, phục vụ tưới tiêu cho hơn 21.136ha đất canh tác của các cư dân hạ nguồn.
Hồ Kẻ Gỗ không chỉ đơn giản là một công trình thủy lợi ngăn lũ phục vụ tưới tiêu cho cư dân hạ nguồn mà còn là điểm nhấn du lịch trong tổng thể khu bảo tồn thiên nhiên thuộc loại lớn nhất miền Trung với diện tích hơn 35ha. Nhiều loại cây gỗ có tên trong sách đỏ Việt Nam như: bời lời vàng, chum bao Trung bộ,lim xanh,trầm hương,gụ…. có trong khu vườn này. Đây là khu hệ thực vật phong phú đặc trưng cho luồn thực vật bản địa bắc Việt Nam-Nam Trung Hoa, luồng thực vật Indonesia-Malaysia và luồng thực vật Hymalaya.
4. Du lịch sinh thái Kẻ Gỗ
Có lẽ nhiều người trong cả nước biết đến cái tên “Kẻ Gỗ” qua ca khúc “Người đi xây hồ Kẻ Gỗ” mang nặng tâm tình người Hà Tĩnh của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý được chuyển tải mượt mà bởi giọng ca truyền cảm của nghệ sĩ nhân dân Thu Hiền. Tuy ra đời với mục đích phục vụ thủy lợi nhưng nhờ địa thế cùng cảnh sắc thiên nhiên độc đáo, hồ Kẻ Gỗ cùng với khu bảo tồn thiên nhiên đã nhanh chóng trở thành điểm đến hấp dẫn không chỉ với các nhà nghiên cứu khoa học trong, ngoài nước mà còn cả với khách du lịch gần, xa.
Được bao bọc bởi rừng xanh bạt ngàn, mặt nước hồ Kẻ Gỗ như một chiếc gương lớn phản chiếu ánh nắng lung linh, in rõ mây trời cùng màu xanh tươi mát của cây lá đã tạo nên một bức tranh yên bình và thơ mộng. Giữa hồ đó đây còn điểm xuyết nhiều ốc đảo nhỏ như những thế giới huyền bí, khêu gợi trí tò mò… Với khí hậu quanh năm mát mẻ, du khách đến đây có thể thăm thú tìm hiểu rừng, lội bộ khám phá những con suối ngoằn nghèo hay những hang động nằm sâu trong rừng, chiêm ngắm các loài hoa dại khoe sắc cùng các loài phong lan vương giả…
Tham quan khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ, được ngồi trên ca-nô chạy dọc theo lòng hồ ngắm nhìn những vạt rừng xanh ngắt lướt qua tầm mắt, du khách tưởng như đang được dạo chơi trên dòng Amazon của đất nước Nam Mỹ xa xăm… Đến đây, du khách không chỉ mãn nhãn với sông nước, mây trời, với cỏ cây hoa lá, chim muông… mà còn thỏa lòng với bữa tiệc thịt rừng hay cá hồ được chế biến đơn giản nhưng cũng đủ làm say lòng bao lữ khách… Đặc biệt ấn tượng phải kể đến những phút giây trải nghiệm lý thú khi được lặn hụp giữa những vùng khe cạn trong vắt, thoải mái trong tư thế trần trụi giữa mênh mang đất trời, để cho dòng nước mát dịu dàng vuốt ve thân thể, cảm giác gặp lại tuổi thơ thật lạ lùng, đơn sơ mà thánh thiện đến không ngờ…
Trong nỗ lực đưa Khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia vùng rừng hồ Kẻ Gỗ vào phục vụ du lịch, ngành du lịch Hà Tĩnh hiện đang triển khai các dự án, đầu tư cơ sở hạ tầng cùng hệ thống các dịch vụ để biến nơi đây thành khu du lịch sinh thái tổng hợp với nhiều loại hình dịch vụ giải trí, từ các khu thể thao đa môn, xây dựng vườn thú, vườn chim, vườn cây cảnh… đến vận dụng lợi thế tự nhiên để tổ chức các chương trình đua thuyền, lướt ván, câu cá, leo núi…
Với vẻ đẹp do thiên nhiên ban tặng như vậy, Kẻ Gỗ đã được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước đến tham quan và nghiên cứu. Kẻ Gỗ vẫn mang nặng ân tình với những người con đi xa cũng như để lại những ấn tượng mặn mà cho ai một lần đến thăm.